एक खेडें

सह्यगिरीच्या पायथ्याला सुपीक

रम्य खोरें कोंकणामधीं एक;

नदी त्यामधुनी एक वाहताहे,

एक खेडें तीवरी वसुनि राहे.

वदनि सुन्दर मन्दिरें न त्या ठायीं,

परी साधीं झोंपडीं तिथें पाहीं;

मन्दिरांतुनि नांदते रोगराई,

झोंपडयांतुनि रोग तो कुठुनि राही ?

रोग आहे हा बडा कीं मिजासी,

त्यास गिर्द्यांवरि हवें पडायासी;

झोंडयांतिल घोंगडयांवरी त्यास,

पडुनि असणें कोठलें सोसण्यास ?

उंच नाहिंत देवळें मुळीं तेथें,

परी डोंगर आहेंत मोठमोठे;

देवळीं त्या देवास बळें आणा,

परी राही तो सृष्टिमधें राणा,

उंच डोंगर ते, उंच कडे भारी,

पडे धो ! धी ! ज्यांचियावरुनि वारी,

भोंवतालें रान तें दाट आहे;

अशा ठायीं देव तो स्वयें राहे !

स्त्रोत्र ओढे थांबल्यावीण गाती,

सूर वारे आपुला नित्य देती,

अशा भक्तीच्या स्थळीं देव राहे !

अशी नैसर्गिक भव्यता उदास

तया खेडयाच्या असे आसपास ;

तसा खेडयाचा थाट तोहि साधा

भव्यतेला त्या करितसे न बाधा.

सरळ साधेंपण असे निसर्गाचें

मूल आवडतें; केंवि तें तयाचें

भव्यतेला आणील बरें बाधा ?

निसर्गाचा थाटही असे साधा.

लहान्या त्या गांवांत झोंपडयांत

भले कुणबी लोक ते राहतात;

खपोनीयां ते तदा सुखें शेतीं,

सरळ अपुला संसार चालवीती,

अहा ! अज्ञात स्थळीं अशा, मातें,

एक गवतारू खोप रहायातें,

शेतवाडी एक ती खपायाला,

लाधती, तर किति सौख्य मन्मनाला !

तरी नसतों मी दरिद्री धनानें,

तरी नसतों मी क्षुद्र शिक्षणानें,

तरी होतीं तीं स्वर्गसुखें थोडीं,

तरी नसती कीर्तिची मला चाडी !

कीर्ति म्हणजे काय हो ?-- एक शिंगः

प्रिय प्राणांहीं आपुलिया फुंक,

रखाडीला जा मिळूनियां वेगें ;

शिंगनादहि जाईल मरुनि मागें !

कीर्ति म्हणजे काय रें ?-- एक पीसः

शिरीं लोकांच्या त्यास चढायास,

छरे पडती पक्ष्यास खावयास;

मागुनी तें गळणार हेंनि खास !

पुढें माझें चालेल कसें, ऐशी

तेथ चिन्ता त्रासिती न चित्तासी;

नीच लोकांला मला नमायास

वेळ पडती थोडीच त्या स्थळास !

शेत नांगरणें पेरणें सुखानें ,

फूलझाडें वाडींत शोभवीणें;

गुरे ढोरें मी बाळगुनी कांहीं,

दूधदुभतें ठेवितों घरीं पाहीं.

कधीं येता पाहूणा जर घराला,

तुझें घर हें, वदतोंच मी तयाला;

गोष्टि त्याच्या दूरच्या ऐकुनीयां,

थक्क होतों मी मनीं तया ठाया --

” असें जग तें एवढें का अफाट !

त्यांत इतुका का असे थाटमाट ! ”

असें वदतों मी त्याज विस्मयेंसी,

स्वस्थिती तरी तुळितों न मी जगाशीं.

स्वर्गलोकीं सम्पत्ति फार आहे,

इथें तीचा कोटयंश तोहि नोहे;

म्हणुनि दःखानें म्हणत ’ हाय ! हाय ’

भ्रमण अपुलें टाकिते धरा काय ?

तरी, स्वपया जातात सोडूनीयां,

कुणी तारे तेजस्वी फार व्हाया;

तधीं तेजाचा लोळ दिसे साचा,

परी अग्नी तो त्यांचिया चितेचा !

वीरविजयांच्या दिव्या वर्तमानी

कृष्ण कदनें पाहतों न त्या स्थानीं;

भास्कराच्या तेजाळपणीं मातें

डाग काळे दिसते न मुळीं तेथें !

सूर्यचन्द्रादिक दूर इथुनि तारे,

तसें जग हें मानितो अलग सारें;

जसे सेच्छूं त्यावरी चढायास,

इच्छितों नच या जगीं यावयास !

तेथ गरजा माझिया लहान्या त्या

सहजगत्या भागुनी सदा जात्या;

म्हणुनि माझें जग असें तेंचि खोरें

सुखि मजला राखितें चिर अहा रे !